Nhà văn Nguyễn Đình Thi sinh ngày 20 tháng 12 năm 1924 tại Luang Prabang (Lào), quê gốc ở làng Vũ Thạch, Hà Nội. Thuở nhỏ ông sống cùng gia đình ở Lào. Từ năm 1931 ông theo gia đình về nước và đi học ở Hà Nội, Hải Phòng. Ông tham gia hoạt động Cách mạng từ lúc 17 tuổi. Năm 1943 ông tham gia Hội Văn hoá Cứu quốc. Sau Cách mạng tháng Tám (1945), ông làm Tổng Thư ký Hội Văn hoá Cứu quốc, uỷ viên tiểu ban Dự thảo Hiến pháp và Uỷ viên Ban thường trực Quốc hội (khoá I). Trong kháng chiến chống Pháp ông hoạt động văn hoá phục vụ kháng chiến, đầu quân tham gia nhiều chiến dịch và sáng tác văn học. Ông giữ trách nhiệm Tổng Thư ký Hội Văn nghệ (1956-1958). Từ 1958 làm Tổng Thư ký Hội Nhà văn Việt Nam các khoá I, II, III. Trước khi mất ông là Chủ tịch Uỷ ban Toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học-Nghệ thuật Việt Nam. Ông cũng là hội viên sáng lập Hội Nhà văn Việt Nam 1957. Nguyễn Đình Thi mất ngày 18 tháng 4 năm 2003. phongnguyet.info xin giới thiệu các bài thơ hay của ông.
Bài thơ: Đất nước
Đất nước
Tác giả: Nguyễn Đình Thi
Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Tôi nhớ những ngày thu đã xa
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy.
Mùa thu nay khác rồi
Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi
Gió thổi rừng tre phấp phới
Trời thu thay áo mới
Trong biếc nói cười thiết tha!
Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa
Nước chúng ta
Nước những người chưa bao giờ khuất
Ðêm đêm rì rầm trong tiếng đất
Những buổi ngày xưa vọng nói về!
Ôi những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiều
Những đêm dài hành quân nung nấu
Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu.
Từ những năm đau thương chiến đấu
Ðã ngời lên nét mặt quê hương
Từ gốc lúa bờ tre hồn hậu
Ðã bật lên những tiếng căm hờn
Bát cơm chan đầy nước mắt
Bay còn giằng khỏi miệng ta
Thằng giặc Tây, thằng chúa đất
Ðứa đè cổ, đứa lột da…
Xiềng xích chúng bay không khoá được
Trời đầy chim và đất đầy hoa
Súng đạn chúng bay không bắn được
Lòng dân ta yêu nước thương nhà!
Khói nhà máy cuộn trong sương núi
Kèn gọi quân văng vẳng cánh đồng
Ôm đất nước những người áo vải
Ðã đứng lên thành những anh hùng.
Ngày nắng đốt theo đêm mưa dội
Mỗi bước đường mỗi bước hy sinh
Trán cháy rực nghĩ trời đất mới
Lòng ta bát ngát ánh bình minh.
Súng nổ rung trời giận dữ
Người lên như nước vỡ bờ
Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng loà.
1948-1955
Bài thơ này từng được sử dụng trong chương trình SGK Văn học 12 giai đoạn 1990-2006, nhưng đã được chuyển thành đọc thêm trong SGK Ngữ văn 12 từ 2007.
Bản chép ở trên được in trong tập Tia nắng (NXB Văn học, 1983) và tập Người chiến sĩ (NXB Văn nghệ, 1956). Theo Thơ Việt Nam 1945-1960 (NXB Văn học, 1960) thì sau câu “Lòng dân ta yêu nước thương nhà” còn có thêm bốn câu:
Những làng xóm mọc lên luỹ thép
Những ruộng vườn thành bể dầu sôi
Quân giặc kinh hoàng trên đất chết
Mỗi bước đi lạnh toát mồ hôi
Và câu “Lòng ta bát ngát ánh bình minh” in là: “Đây những người con Hồ Chí Minh”.
Dưới đây là bản chép tay của Nguyễn Duy năm 1948 theo bản được phổ biến lần đầu tiên, trước khi được tác giả sửa lại như trên vào năm 1955:
Sáng mắt trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Cỏ mòn thơm mãi dấu chân em.
Gió thổi mùa thu vào Hà Nội
Phố dài xao xác heo may
Nắng soi ngõ vắng
thềm cũ lối ra đi lá rụng đầy
Ôi nắng dội chan hoà
nao nao trời biếc
Nắng nhuộm hương đồng ruộng hương rừng chiến khu
Tháp Rùa lim dim nhìn nắng
mấy cánh chim non trông vời nghìn nẻo
Mây trắng nổi tơi bời
Mấy đứa giết người hung hăng một buổi
Tháng Tám về rồi đây
hôm nay nghìn năm gió thổi
Ðàn con hè phố môi hồng hớn hở
ngày hẹn đến rồi
Hôm nay nghìn năm trời muôn xưa
Các anh ngậm cười bãi núi ven sông.
Hà Nội ơi núi rừng.
Nguồn:
1. Tia nắng, NXB Văn học, 1983
2. Người chiến sĩ, NXB Văn nghệ (tiền thân của NXB Văn học), 1956
3. Thơ Việt Nam 1945-1960, NXB Văn học, 1960
4. Tuyển tập Nguyễn Đình Thi (tập 3), NXB Văn học, 1997
Bài thơ: Lá đỏ
Lá đỏ
Tác giả: Nguyễn Đình Thi
Gặp em trên cao lộng gió
Rừng lạ ào ào lá đỏ
Em đứng bên đường như quê hương
Vai ác bạc quàng súng trường.
Ðoàn quân vẫn đi vội vã
Bụi Trường Sơn nhoà trời lửa.
Chào em, em gái tiền phương
Hẹn gặp nhau nhé giữa Sài Gòn.
Em vẫy cười đôi mắt trong.
(Trường Sơn, 12/1974)
Bài thơ này đã được nhạc sĩ Hoàng Hiệp phổ nhạc thành bài hát cùng tên.
Nguồn: Trường Sơn – đường khát vọng, NXB Chính trị quốc gia, 2009
Bài thơ: Việt nam quê hương ta
Việt nam quê hương ta
Tác giả: Nguyễn Đình Thi
Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả rập rờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều
Quê hương biết mấy thân yêu
Bao nhiêu đời đã chịu nhiều thương đau
Mặt người vất vả in sâu
Gái trai cũng một áo nâu nhuộm bùn
Đất nghèo nuôi những anh hùng
Chìm trong máu lửa lại vùng đứng lên
Đạp quân thù xuống đất đen
Súng gươm vứt bỏ lại hiền như xưa
Việt Nam đất nắng chan hoà
Hoa thơm quả ngọt bốn mùa trời xanh
Mắt đen cô gái long lanh
Yêu ai yêu trọn tấm tình thuỷ chung
Đất trăm nghề của trăm vùng
Khách phương xa tới lạ lùng tìm xem
Tay người như có phép tiên
Trên tre lá cũng dệt nghìn bài thơ
Nước bâng khuâng những chuyến đò
Đêm đêm còn vọng câu hò Trương Chi
Đói nghèo nên phải chia ly
Xót xa lòng kẻ rời quê lên đường
Ta đi ta nhớ núi rừng
Ta đi ta nhớ dòng sông vỗ bờ
Nhớ đồng ruộng, nhớ khoai ngô
Bũa cơm rau muống quả cà giòn tan…
Bài thơ: Mùa thu vàng
Mùa thu vàng
Tác giả: Nguyễn Đình Thi
Nào ai biết việc đời đưa rất lạ
Tôi đến một nơi gió núi xôn xao
Trong rừng sâu triền miên xa tất cả
Như đã về đây từ một thuở nào
Tôi đi mãi vào ngàn thông rợp bóng
Như đi sang một cõi khác nào rồi
Quên hết cả chỉ thấy trời xanh rộng
Và mùa thu im lặng ở quanh tôi
Đã có mùa xuân đời tôi không nhỉ
Và đã có không cả một mùa hè
Tôi chỉ nhớ đã đi nhiều mê mải
Năm tháng đêm ngày theo một ánh xa
Và hôm nay một mình trên đất lạ
Tôi chợt nhận ra đã tới mùa thu
Bao nhiêu chuyện tôi không còn nhớ nữa
Với cả bao nhiêu nét mặt đã mờ
Tôi nhìn lại tất cả chìm nhòa hết
Rồi sương tan dần ánh sáng lặng trong
Cho tôi nhìn về mãi xa xa tít
Bỗng nhiên tôi thấy rõ một bờ sông
Bóng áo vải thô một cô gái nhỏ
Hàng trẩu cao đường đỏ lá vàng hoe
Em tiễn anh lính đi nơi đạn lửa
Môi run run em chúc có ngày về
Em gái ơi tôi vẫn đây còn sống
Còn em bây giờ ở nơi đâu
Bao nhiêu nước đã trôi bao nhiêu sóng
Nơi dòng sông xanh in bóng núi cao
Ôi mùa thu hôm nay nghiêng cánh vàng
Đưa tôi bay về nơi nguồn tìm em.
Đây là một trong 3 bài thơ cuối cùng của Nguyễn Đình Thi (Mùa thu vàng, Gió bay và Núi xưa).
Nguồn: Trong cát bụi (thơ), Nguyễn Đình Thi, NXB Văn học, 1992
Bài thơ: Quê hương Việt Bắc
Quê Hương Việt Bắc
Tác giả: Nguyễn Đình Thi
Hoa lau phơ phất quấn chân
Gió cháy mặt người chiến sĩ
Rời đồng bằng lên rừng núi
Ta đi đã mấy mùa xuân
Sơn La những lũng đầy sương
Những đồi vàng hoe lúa chín
Những buổi rời tay bịn rịn
Châu đi quấn quýt bờ mương
Còn đâu những bản mường yêu dấu
Giặc đến trời hoang đất ngập tro
Nhớ bước lui quân lòng rỏ máu
Ôi nắm xôi bà cụ Thái cầm cho
Lòng ta vẫn ở trên Tây Bắc
Những đêm thao thức tiếng từ quy
Ta khóc hờn căm thề giết giặc
Sông Đà ơi ta sẽ trở về
Từ những ngày đầu non nớt ấy
Ta đã đi – đi tới không ngừng
Trên những con đường đầy lửa cháy
Lòn ta nặng nghĩa quê hương
Lòng ta không ngừng ca hát
Ôi những núi chàm sáng ngời
Ta yêu những rừng Việt Bắc
Nơi ta khôn lớn lên người
Quê hương ta núi sông lộng lẫy
Mỗi lần vùng dậy lại đẹp hơn
Mỗi tấc đất ngày đêm bỏng giẫy
Mỗi lòng người như nước suối trong
Cao Bằng đèo lên cao vút
Mây trắng gọi người đi xa
Ta đạp quân thù ngã gục
Ta chào thế giới về ta
Lạng Sơn rừng hồi lộng gió
Đêm đêm vang tiếng cọp gầm
Sông Kỳ Cùng ào ào sóng đổ
Những ngày mải miết hành quân
Sông Thoa hiền từ cuộn đỏ
Ta về chiến thắng huy hoàng
Chị lái đò cười đon đả
Chào anh bộ đội sang ngang
Ta yêu những dòng sông Việt Bắc
Đã bao lần tiễn bước quân đi
Đã bao lần đục ngầu máu giặc
Những bờ sông kể chuyện thầm thì
Ta yêu những buổi trưa đầm ấm
Em bé trồng rau đuổi lũ gà
Ta yêu những nẻo đường thêu nắng
Chưa bao giờ đẹp như bây giờ
Đất nghèo càng chắt chiu yêu quý
Củ mài Yên Bái sắn Tuyên Quang
Gian khổ đã nuôi lòng chiến sĩ
Ta yêu bà mẹ Mán Cao Lan
Còn đây mãi sông Lô sông Chảy
Đại bác gầm lên tiếng tự hào
Lửa Phố Ràng, phố Lu còn cháy
Bến Bình Ca sóng vỗ xôn xao
Ta tới núi xanh và suối bạc
Ngang trời Tam Đảo đứng nghiêng nghiêng
Ôi Cao Vân, Phú Minh, Quảng Nạp
Trái tim ta đập ở Thái Nguyên
Mỗi tảng đá gốc cây bờ cỏ
Như thiêng liêng phơ phất bóng cờ
Ta đã tìm cây đa lịch sử
Hòn đất chôn rau nước Cộng hoà
Một nhà sàn đơn sơ vách nứa
Bốn bên suối chảy cá bơi vui
Đêm đêm cháy hồng lên bếp lửa
Ánh đèn khuya còn sáng trên đồi
Nơi đây sống một người tóc bạc
Người không con mà có triệu con
Nhân dân ta gọi Người là Bác
Cả đời người là của nước non
Việt Bắc quê hương ta sáng chói
Đất tự do của những anh hùng
Chim bay rợp trời mây rộng rãi
Quân đi rung chuyển những sông rừng
Bàn tay trắng ta giằng lấy súng
Chân không giầy đạp nát đồn Tây
Trong áo rách lòng ta có Đảng
Giữa nghìn dông bão chẳng lung lay
Người chiến sĩ bước đi phơi phới
Nắng mưa Việt Bắc đã vàng người
Chiều chiều ca hát quê hương mới
Mỗi bước đi lòng một thắm tươi.
1950
Một đoạn của bài thơ này được trích in trong sách giáo khoa cấp I (bộ cũ) với tiêu đề Bác Hồ ở chiến khu.
Bài thơ: Nhớ
Nhớ
Tác giả: Nguyễn Đình Thi
Ngôi sao nhớ ai mà sao lấp lánh
Soi sáng đường chiến sĩ giữa đèo mây
Ngọn lửa nhớ ai mà hồng đêm lạnh
Sưởi ấm lòng chiến sĩ dưới ngàn cây
Anh yêu em như anh yêu đất nước
Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần
Anh nhớ em mỗi bước đường anh bước
Mỗi tối anh nằm mỗi miếng anh ăn
Ngôi sao trong đêm không bao giờ tắt
Chúng ta yêu nhau chiến đấu suốt đời
Ngọn lửa trong rừng bập bùng đỏ rực
Chúng ta yêu nhau kiêu hãnh làm người
1945
Bài thơ này đã được nhạc sĩ Hoàng Vân phổ nhạc thành bài hát cùng tên.
Bài thơ: Chia tay trong đêm Hà Nội
Chia tay trong đêm Hà nội
Tác giả: Nguyễn Đình Thi
Em đi với anh trong đêm Hà Nội
Qua những phố hè quen thuộc yêu thương
Dọc hàng cây ánh đèn pha cuốn bụi
Từng đoàn xe cao xạ chạy rung đường
Pháo đang bắn trời ngoại ô gió thổi
Đạn đỏ loè xa trong ánh trăng
Em đi bên canh tóc xoà bay rối
Nhỏ nhắn vai em khoác súng trường
Nhìn em anh hãy còn bỡ ngỡ
Như sợ bất ngờ em biến đi đâu
Pháo vẫn bắn chân mây đầy chớp lửa
Anh lại nhìn em lòng xôn xao
Trăng soi gương mặt nghìn yêu dấu
Ngày mai hai đứa đã hai nơi
Hai đầu đất nước trong dông bão
Cùng chung chiến đấu hai phương trời
Đêm nay trong vườn hoa ngổn ngang ụ súng
Bên ven hồ lốm đốm trăng xanh
Nghe quanh ta đêm hè nóng bỏng
Mắt bồi hồi em đi bên anh
Em đi với anh qua bến xe đông chật
Bao gia đình vội vã lúc ra đi
Em nhìn những mái nhà cao thấp
Đã bao lần thấy những cuộc chia ly
Kìa xa xa một cụm đèn lấp lánh
Giữa trời đêm như đang vẫy đang chào
Chiếc máy bay ta lượn vòng nghiêng cánh
Bay qua vầng trăng điểm mấy ngôi sao
Em nhìn bên dãy tường sập đổ
Xưởng thợ lò than vẫn rực hồng
Nhà máy vẫn rì rầm không ngủ
Lập loè đèn hàn điện bên sông
Em đi với anh trên đê cao vắng
Một tiếng còi xe lửa huýt dài xa
Gió đưa khúc nhạc em yêu văng vẳng
“Mỗi tấc đất Hà Nội đượm thắm mãi lòng ta”
Trên gác nhỏ đèn dầu ai vẫn thức
Em vẫn đi và vẫn lắng yên
Có tiếng ru đứa trẻ nào đang khóc
Đêm đã khuya trong phố cũ êm đềm
Anh nắm cánh tay em và đứng lại
Ôi anh không còn biết đang ở đâu
Nhớ nhau chân cứng đá mềm em nhé
Hẹn đánh Mỹ xong sẽ về tìm nhau
Chào Hà Nội của ta sáng đẹp
Giữa đêm trăng trong biếc mênh mông
Thành phố tình yêu thành phố thép
Ta chào trái tim đất nước anh hùng
Anh ôm chặt em và ôm cả khẩu súng trường bên vai em.
Bài thơ: Người tử sĩ
Người tử sĩ
Tác giả: Nguyễn Đình Thi
Mũ sắt mờ trong sương phủ
Anh nằm yên như ngủ say
Máu thấm đầy manh áo cũ
Nửa đường anh ngã xuống đây
Để anh trên sườn núi vắng
Không biết có bao giờ trở lại
Một ngày về tìm anh ở đâu
Giữa rừng nghìn lối cỏ lau
Nắm súng chào anh lần cuối
Chúng tôi lại đi mê mải
Nắng lên nhuộm đỏ hàng cây
Véo von những tiếng chim rừng.
(1948)
Bài thơ: Những tiếng hát
Những tiếng hát
Tác giả: Nguyễn Đình Thi
Chiều dần tắt gió ù ù nổi
Ánh đèn trên mặt biển chập chờn
Trong một quán hàng đen muội khói
Lính thuỷ ngồi chen uống rượu suông
Dưới ngọn đèn dây loe ánh đỏ
Người bạc đầu nhìn kẻ còn măng
Những gò má sạm màu sương gió
Những cánh tay lực lưỡng ngang tàng
Họ nín lặng nghe nàng thiếu nữ
Mắt biếc xanh màu nước xa khơi
Tóc xoã mây vàng đôi vú thở
Phập phồng theo tiếng nhạc tuyệt vời
Tiếng hát ngọt ngào như suối chảy
Dịu dàng như lời mẹ dỗ con
Bâng khuâng thương nhớ buồn tê tái
Như mắt người chinh phụ héo hon
Ôi tiếng hát Nga sao vời vợi
Như thảo nguyên xa rộng mênh mông
Gió cát mịt mù trên cỏ cháy
Chim rơi cánh mỏi giữa tầng không
Như tiếng gió gầm trên núi vắng
Như tiếng quân reo giữa chiến trường
Như cánh chim âu đùa với sóng
Gọi biển trào lên đón nắng vàng
Tiếng hát bay lên cao phấp phới
Như gió xuân rũ lá bạch dương
Như những mảng trời xanh đang vẫy
Như tiếng chim trên tuyết trắng hồng
Tiếng hát đã ngừng trong giây lát
Những dư âm còn vọng lạ lùng
Cô gái mắt nhìn quanh ngơ ngác
Như còn say tiếng hát chưa xong
Đoàn thuỷ thủ chân trời góc biển
Đời lênh đênh đã cứng tim gan
Mà sao cũng bàng hoàng xao xuyến
Lắm kẻ chau mày lệ chứa chan
Ta muốn hát muốn cười ta khóc
Nước mắt ta lã chã vơi đầy
Hãy rót nữa rượu tràn trên cốc
Uống đi các bạn cả đêm này
Từng bàn rượu những người thuỷ thủ
Bá vai nhau cùng hát vang lừng
Trong tiếng hát tràn đầy thương nhớ
Họ tưởng bay về tới cố hương
Có phải tiếng hò rô kéo gỗ
Trên bãi lau hầm hập nắng trưa
Quằn quại những lưng người chín đỏ
Dòng sông dài uể oải về xa
Có phải kéo dài trên sa mạc
Bóng lạc đà đi miết buổi chiều
Lều vài quây vòng bên giếng nước
Lửa bập bùng tiếng hát đăm chiêu
Đêm nơi đâu sương mù bay toả
Trăng soi thấp thoáng mái tranh nghèo
Bễ lò rèn phì phò thở lửa
Chú bé ngồi mơ nghe dế kêu
Đâu tiếng sáo vi vu đùa gió
Dưới trời sao vằng vặc đêm hè
Ôm chặt người yêu trên đệm lá
Thì thầm đang hát kẻ chăn dê
Trên núi tuyết cao cao có phải
Mùa xuân đang tới tiếng chim gù
Xanh vút hàng thông soi bóng suối
Rừng sâu cọc cạch búa tiều phu
Và nắng gội cánh đồng vàng rạ
Chiều gặt xong đoàn thợ gặt về
Có phải bên sông cười rộn rã
Ướt loáng đôi vai cô gái quê…
Bài thơ: Đôi mắt
Đôi mắt
Tác giả: Nguyễn Đình Thi
Mắt em nhìn
Nghìn muôn xa cách
Trăng soi lặng yên
Rừng núi
Đêm này
Em cười
Sao anh gục buồn thế
Tóc dài mộng ấm
Mùa thu vàng hoe đôi mắt xa
Anh ngồi giữa đáy buổi chiều
Lúa ào vào mặt
Em cười
Sao anh gục buồn thế
Tự nhiên
Trên tay anh mái đầu yêu đã lạnh
Anh nhìn
Xa quá
Em mỉm cười
Mãi mãi
1949
Nguồn: Sóng reo (thơ), Nguyễn Đình Thi, NXB Hội nhà văn, 2001
Nguyễn Đình Thi là một cây đại thụ trong nền văn học Việt Nam. Những bài thơ của ông được yêu thích bởi nhiều thế hệ người đọc và luôn sống mãi với thời gian