Tập thơ Lửa thiêng Huy Cận là một trong những sáng tác mang thiên cổ sầu. Đó cũng chính là mạch cảm xúc chủ đạo và xuyên suốt tập thơ của Huy Cận. Ở đó ta cảm giác được một nỗi lòng mênh mông khó diễn tả. Đó là một nỗi buồn mênh mông không thể diễn tả thành lời. Và nó cũng chính là một nỗi buồn rất đặc trưng được phảng phất từ trong tiền kiếp xa xôi. Đó cũng chính là dấu ấn đặc trưng của Huy Cận.
Nội Dung
Người có đôi môi rõ thắm hồng,
Để mà rằng “được” với rằng “không”.
Đôi tay lưu luyến khi giao nối,
Khi đắp thành cao chặn nẻo lòng.
Và đôi mắt ấy biết nhìn xa;
Khi ngoảnh mặt gần bên, biết đậm đà;
Nhưng cũng biết gieo buồn khía cạnh;
Lạnh đồng tê giá nét thu ba.
Nhan sắc trời ơi! biết nói sao?
Người hiền như bột, có gươm dao…
Xa xôi mà gợi niềm thân mật,
Gần gũi song le vẫn biệt rào.
Bâng khuâng hồn lạ ở bên hồn;
Sông nước cách rừng lối tịch thôn;
Cảnh sắc tình tôi sầu cũng vậy;
Song song muôn dặm bóng mây dồn.
Chiều ơi! Hãy xuống thăm ta với!
Thiên hạ lìa xa, đời trống không.
Nắng xế ngậm ngùi trên mái cũ;
Đìu hiu bên phố, nhớ bên lòng.
Ta biết quen chiều tự thuở xưa,
Tin nghe xa vắng rộng không bờ
Một ngày trời đẹp bâng khuâng quá:
Ấy buổi đầu tiên bạn bút tờ.
Đã mấy năm rồi thơ nở hoa,
Trang vui cũng lúc lệ buồn nhòa.
Giòng đời cũng nặng sầu lưu thủy,
Tóc nặng sầu tư gió thổi tà.
Chiều ơi! Gặp gỡ đã đòi cơn;
Sương lạnh dồn thêm lệ tủi hờn,
Một buôi xưa kia phòng vắng bạn,
Đó ngày quen biết với cô đơn.
Có lúc xa người, bởi quá yêu,
Than ôi! Sông núi lại buồn nhiều.
Mây xa lạc gió bên trời vắng,
Đời bạt lòng ta, – lại gặp nhiều.
Kể lể tâm hồn đã bấy lâu;
Hôm nay nhìn lại nhớ thương đầu,
Một mình cũng muốn câu tâm sự:
Chiều xuống cùng ta đặng có nhau.
Hỡi Thượng Đế!
Người nhìn xem, Người đã cho thân thể,
Bình thịt xương để đựng chứa linh hồn.
Người đã cho những bàn tay hoa nở,
Những cây chân, chồi mạnh búp tơ măng;
Người thu góp gió mây trong miệng thở,
Nơi mắt ngời, Người gửi ánh sao trăng;
Mắt nâu sáng thắp đèn soi vũ trụ,
Và tai rền thu cất nhạc không gian;
Và tơ tóc ướp vạn mùa hương ủ,
Và ngực vang âm điệu nhịp hoàn toàn
Và cổ đứng như mình cây vững chãi,
Và vai ngang như mặt nước xuôi dài:
Hỡi Thượng Đế, Người công phu biết mấy!
– Nhưng mọt sâu nương núp giữa lâu đài.
Nghìn yếu đuối theo sau nghìn yếu đuối,
Bước ngày mai sẽ chồng dấu hôm nay.
A! thân thể! một cái bình tội lỗi!
Đất sơ sinh đã hóa lại bùn lầy.
Xương với máu có bao giờ mỏi mệt,
Miệng bao giờ buông nhả vú chua cay!
Thân không chán đau, ngực sầu thở chết,
Tay bồng thân, và tay nữa ôm mồ.
Xin thương lấy những mầm khô, trứng dập;
Những thân teo, xin Thượng Đế dung thương!
Thân quá nặng nên hồn sa xuống thấp,
Chớ giận chi những kẻ mất thiên đường!
Nếu Chúa biết bao nhiêu lòng hốt hoảng,
Trong sầu đen đã gẫy cánh như dơi;
Nếu Chúa biết bao nhiêu giòng lệ đắng,
Chảy như sông, không rửa sạch sầu đời;
Nếu Chúa biết bao nhiêu hồn ly tán,
Vì đã nâng bình lửa ấp lên môi:
Thì hẳn Chúa cũng thẹn thùng hối hận,
Đã sinh ra thân thể của con người.
Hôm qua thu mới về,
Với một cành hoa gãy.
Sương nặng gieo đầu tre,
Lạnh tràn theo gió đẩy.
Thu tới trong vườn bên,
Ngợ ngàng màu cúc mới.
Đêm qua bên láng giềng,
Êm tựa nhàn, thu tới.
Cô gái nhỏ thung dung,
Qua miếng vườn hoa nhỏ.
Đất nằm im dưới cỏ,
Hoa tạ màu nhớ nhung.
Bỗng dưng buồn bã không gian
Mây bay lũng thấp giăng màn âm u.
Nai cao gót lẫn trong mù
Xuống rừng nẻo thuộc nhìn thu mới về.
Sắc trời trôi nhạt dưới khe;
Chim đi lá rụng, cành nghe lạnh lùng.
Sầu thu lên vút song song.
Với cây hiu quạnh, với lòng quạnh hiu.
Non xanh ngây cả buồn chiều,
– Nhân gian e cũng tiêu điều dưới kia.
Trăng lên trong lúc đang chiều
Gió về trong lúc ngọn triều mới lên.
Thuyền đi, sông nước ưu phiền;
Buồm treo ráng đỏ rong miền viễn khơi.
Sang đêm thuyền đã xa vời;
Người ra cửa biển, nghe hơi lạnh buồn.
Canh khuya tạnh vắng bên cồn,
Trăng phơi đầu bãi, nước dồn mênh mang.
Thuyền người đi một tuần trăng,
Sầu ta theo nước, tràng giang lững lờ.
Tiễn đưa dôi nuối đợi chờ
Trông nhau bữa ấy, bây giờ nhớ nhau
Chân rộn, lòng đau xé
Tay buông, dáng não nùng.
Đứng dừng trông mắt lệ,
Đi bắc cầu nhớ nhung.
Người xa, buồn lại gần
Tai nặng lời giao thân
Ngã ba áo lặn…
Dặm trường thương cố nhân.
Gió về, chiều sẽ kể…
Bước chậm tưởng gần người
Cây dài lung bóng xế
Sương sầu gieo xuống vai.
Ôi! Những kẻ tôi chỉ chào một bận,
Chân xa mau, lòng chưa kịp giao thân,
Trên đường tôi nếu trở lại vài lần,
Chắc ta đã yêu nhau rồi, – hẳn chứ..
Một lời nói nếu có gan ướm thử;
Một bàn tay đừng lưỡng lự trao thơ;
Một lúc nhìn thêm, đôi lúc tình cờ,
Chắc có lẽ đã làm nên luyến ái…
Tôi vụng về, tôi ngơ ngác, nên chi
Người bên tôi mà để người đi,
Tôi làm nũng, quyết giữ lòng kiêu hãnh;
Người ở đó, tôi làm như ghẻ lạnh;
Người đi rồi, thôi mong mỏi gì đâu!
Những bàn tay đáng lẽ phải giao nhau,
Hờ hững thế! Không chịu cầm lưu luyến.
Ôi! Những kẻ cùng tôi không hứa hẹn!
Người không quen nhưng tôi chắc sẽ yêu;
Mặt vừa nhìn mà chân đã muốn theo;
Tình mới chép một hai dòng nhật ký;
Tên viết tắt, tin rằng lòng nhớ kỹ
Bạn một hôm đi đến rất tình cờ;
Tình quên đi ở trong những bức thơ
Viết không gửi, xếp nằm trong sách cũ;
Ôi! Bao kẻ chỉ một lần gặp gỡ!
Bởi vì sao lòng tôi rất thương đau
Khi nghĩ thầm: “nếu ta đã gần nhau!…”
Sáng hôm nay hồn em như tủ áo
Ý trong veo là lượt xếp từng đôi.
Áo đẹp chưa anh! Hoa thắm thêu đời
Áo mơ ước anh bận giùm chiếc nhé.
Vàng rạng cùng xanh, hồng cười với tía,
Xin mời anh chọn hình sắc yêu đương.
Hồn em đây đủ muôn ánh nghê thường,
Anh hãy bận hồn em màu sáng chói.
Anh có biết hôm nay là ngày hội.
Của lòng ta. Em trần thiết, trang hoàng.
Anh đã về; em nghe dưới chân vang
Hoa lá nở với chuông rền giọng thắm
Thủa chờ đợi, ôi, thời gian rét lắm.
Đời tàn rơi cùng sao rụng cảnh canh thâu;
Và trăng lu xế nửa mái tình sầu,
Gió than thở biết mấy lời van vỉ?
Lòng em nhớ lòng anh từ vạn kỷ.
Gặp hôm nay nhưng hẹn đã ngàn xưa
Yêu giữa đời mà hồn ở trong mơ
Tình rộng quá, đời không biên giới nữa.
Đây cửa mộng lòng em, anh hãy mở
Màu thanh thiên rời rợi, gió long lanh:
Hồn nhớ thương em dệt áo dâng anh
Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài
H.C
Tặng Trần Khánh Giư
Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp,
Con thuyền xuôi mái nước song song.
Thuyền về nước lại, sầu trăm ngả;
Củi một cành khô lạc mấy dòng.
Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu,
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót;
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.
Bèo giạt về đâu, hàng nối hàng;
Mênh mông không một chuyến đò ngang.
Không cầu gợi chút niềm thân mật,
Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng.
Lớp lớp mây cao đùn núi bạc,
Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa.
Lòng quê dợn dợn vời con nước,
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.
Tôi sẽ đến trước mặt người, Thượng Đế!
Để kêu than, khi tôi đã lìa đời;
Khi lá rụng, và hồn tôi đã xế,
Sang bên kia thế giới của loài người.
Trước Thượng Đế hiền từ tôi sẽ đặt,
Trái tim đau khổ héo thuở trần gian.
Tôi sẽ nói:
“Này đây là nước mắt,
Ngọc đau buồn, nguyên khối vẫn chưa tan,
Người biết đấy, lòng tôi trong trắng lắm,
Người cho sao tôi giữ vậy, như gương;
Mặt trời đẹp, sắc đời đua nở thắm,
Tôi đã đành mang nặng nghiệp yêu thương.
Từng bước lạnh teo, một mình lủi thủi,
Tin ngây thơ: hồn sẽ hiểu qua hồn;
Tôi đâu biết thịt xương là sông núi
Chia biệt người ra từng xứ cô đơn.
Cả linh hồn, tôi đem cho trọn vẹn;
Vốn nhà nghèo không quen thói bán buôn,
Đến những kẻ mới vờ duyên hứa hẹn,
Tôi cũng cho trọn vẹn cả linh hồn.
Đầu gối rã rời, tôi đứng chờ đã mệt;
Tôi trông mong hai mắt tối đen rồi,
Tôi đã khóc những đêm sầu đến chết
Thuở trần gian – xin Thượng Đế thương tôi.
Tuổi non dại lòng tôi say mến bạn,
Khi thanh xuân, tôi mỏi chạy theo tình.
Nhưng cô độc đã thầm ghi trên trán,
Lòng lạc loài ngay từ thuở sơ sinh.
Lòng tôi đây, trọn một đời thương nhớ;
Hồn tôi đây, thiên hạ bỏ đìu hiu;
Người nhìn xem, chân tôi muôn dấu rổ,
Thủng gai đời, đây tay vói tình yêu.
Hỡi Thượng Đế! tôi cúi đầu trả lại,
Linh hồn tôi đà một kiếp đi hoang.
Sầu đã chín, xin Người thôi hãy hái!
Nhận tôi đi, dầu địa ngục, thiên đường.”
Rồi tôi khóc, và đầu tôi ngã gục,
Mắt tôi mờ, và tay của tôi xuôi.
Không biết nữa, thiên đường hay địa ngục;
– Quên, quên, quên đã mang trái tim người.
I
Chiều lại xuống ở trên lầu cô tịch;
Chờ thi nhân đã chết tự ngàn xưa,
Nói chuyện cùng – chiều không nắng không mưa,
Không sương gió, chỉ có sầu vạn thủa.
Đời hưu quạnh, thời gian nghiêng bóng nhớ,
Phố không cây thôi sầu biết bao chừng;
Chỉ mơ hồ trùng điệp với mông lung,
Buồn vạn lớp trên mái nhà dợn sóng
II
Nghìn năm trước thủa các người mơ mộng,
Yêu trăng sao và thương nhớ gió mây
Mê giai nhân, liễu mảnh, với hồ đầy,
Mầu năm tháng cũng ngậm ngùi thế nhỉ
Cùng một hận truyền nhau từng thế kỷ
Thì về đây, hỡi thi sĩ muôn xưa!
Chiều hiu hiu khuêu gợi nhớ nhung hờ,
Câu tâm sự gọi duyên người kim cổ.
III
Em chiêu niệm các anh, hồn rạng lửa,
Đuốc muôn sao đã thắp ở mặt trời.
Hãy về đây hỡi thi sĩ muôn đời
Đời lạnh thế, mình em sao chịu nổi.
Trời! ảo não những chiều buồn Hà Nội,
Hồn bơ vơ không biết tựa vào đâu;
Mây không bay, thương nhớ cũng không màu
Nắng không xế và lòng sầu mất hướng.
Nằm im dưới gốc cây tơ
Nhìn xuân trải lụa muôn tờ lá non
Gió se dòng mộng tuôn giòn,
Đem theo hương vị đời ngon ngàn đời
Gió đưa hơi, gió đưa hơi
Lá thơm như thể da người: lá thơm…
Da chiều mới tỏ sao hôm
Màu thanh thiên đã và ôm giữa hồn
Giữa trời hình lá con con
Trời xa sắc biển, lá thon mình thuyền.
Gió qua là ngọn triều lên
Hiu hiu gió đẩy thuyền trên biển trời.
Chở hồn lên tận chơi vơi
Trăm chèo của Nhạc, muôn lời của Thơ
Quên thân như đã quên giờ
Tê mê cõi biếc bến bờ là đâu.
Giờ náo nức của một thời trẻ dại
Hỡi ngói nâu, hỡi tường trắng, cửa gương
Những chàng trai mười lăm tuổi vào trường
Rương nhỏ nhỏ với linh hồn bằng ngọc.
Sắp hạnh phúc như chương trình lớp học
Buổi chiều đầu, họ tìm bạn kết duyên
Trong sân trường hướng dạo giữa Đào viên
Quần áo trắng đẹp như lòng mới mẻ.
Chân non dại ngập ngừng từng bước nhẹ
Tim run run trăm tình cảm rụt rè
Tuổi mười lăm gấp sách lại, đứng nghe
Lòng mới mở giữa tay đời ấm áp.
Tựu trường đó, lòng tôi vừa bắt gặp
Nỗi xôn xao thầm lặng ở trong rương
Của chàng trai mười lăm tuổi vào trường
Mắt tin cậy và tóc vừa dưỡng rẽ
Người bạn nhỏ! Cho lòng tôi theo ghé
Không nỗi gì có thể vuốt ve hơn
Đêm tựu trường mùi cửa sổ mới sơn
Tủ mới đánh và lòng trai thơm ngát
Người ở bên trời ta ở đây;
Chờ mong phương nọ, ngóng phương này.
Tương tư đôi chốn, tình ngàn dặm,
Vạn lý sầu lên núi tiếp mây.
Nắng đã xế về bên xứ bạn;
Chiều mưa trên bãi nước sông đầy.
Trông vời bốn phía không nguôi nhớ,
Dơi động hoàng hôn thấp thoáng bay.
Cơn gió hiu hiu buồn tiễn biệt,
Xa nhau chỉ biết nhớ vơi ngày.
Chiếu chăn không ấm người nằm một –
Thương bạn chiều hôm, sầu gối tay.
Luống đất thơm hương mùa mới dậy
Bên đường chân rộn bước trai tơ
Cây xanh cành đẹp xui tay với:
Sông mát tràn xuân nước đậm bờ.
Ồ những người ta đi hóng xuân
Cho tôi theo với, kéo tôi gần
Rộn ràng bước nhịp hương vương gót,
Nhựa mạnh tuôn trào tưởng dính chân.
Bắt gặp mùa tươi lên rún rẩy
Trong cành hoa trẻ, cổ chim non
– Có ai gửi ý trong xuân cũ,
Đất nở mùa xuân vẫn chẳng mòn.
Đêm vừa nhẹ, gió vừa mơn
Cây chen ánh nguyệt trải vờn bóng xanh
Khuya nay, mùa đậu đầu cành;
Đồng trăng lục nhạt, vàng thanh lối gần.
Trăng êm cho gió thanh tân;
Hương rừng tỉnh dậy ái ân xuống đồng.
Đêm nay, không khí say nồng,
Nghìn cây mở ngọn, muôn lòng hé phơi…
Khuya nay, trong những mạch đời,
Màu thanh xuân dậy thức người héo hon.
Ngón tay tưởng búp xuân tròn,
Có người ra dạo vườn non thẫn thờ.
Trên đây là những bài thơ cuối cùng trong tập thơ Lửa thiêng Huy Cận mà chúng tôi đã tuyển chọn và muốn chia sẻ với bạn. Ở trong đó lửa chính là con đường để mở đi tới Thượng đế và là ánh sáng, linh hồn của ánh sáng. Và đó cũng chính là mối liên hệ giữa lửa và linh hồn. Và có thể nói tập thơ này không được viết bởi cảm xúc và tư duy mà nó là tiếng nói của một linh hồn nhỏ.