Cao Bá Quát được biết đến là vị qua thanh liêm, một nhà thơ lớn lưu danh muôn đời. Ông có lối thơ phóng khoáng để lại ấn tượng sâu sắc đến mọi người. BST Kho Tàng Thơ Đặc Sắc Của Cao Bá Quát Phần 3 đã đem đến cho quý vị độc giả những bài thơ xuất sắc của ông. Hôm nay chúng ta hãy cùng đón xem phần 4 nhé!
Nội Dung
Hữu tửu nhiệm quân chước,
Tây giai hoa khí minh.
Vân do tạc dạ cấp,
Vũ phục vô đình thanh.
Khứ nhật dĩ như mộng,
Phù sinh câu hữu doanh.
Hoàng hoa tiếu dư tục,
Bất ẩm dục hà thành.
Hô đồng đảo dư lịch,
Tam sân xuyết kỳ anh.
Tá bỉ bôi trung vật,
Ký ngã thế ngoại tình.
Huy bôi nhất trường khiếu,
Nhiếp thủ thoa y hành.
Đê thanh ngữ hoa chủ,
Cùng đồ khán tửu binh.
Chuyết Hiên: xem chú thích bài Đối cúc Chuyết Hiên trạch đồng chư hữu phú.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Xuân phong xuy khách thướng cao lâu,
Vân ảnh thiên quang đăng bích lưu.
Phương thảo thê thê hoàng hạc chử,
Tố ba thiển thiển bạch tần châu.
Vãng lai na quản hoa biên điệp,
Phi túc đồng khan thuỷ thượng âu,
Nhật mộ vị văn chung hưởng khấu,
Thi thanh cao quải ngọc lâu đầu.
Đảo lĩnh tây thành phiến phiến long,
Thiên nhiên tú xuất tiểu cô phong.
Đàm khai giang thế hoàn tam diện,
Sơn bão thôn cư uất kỷ trùng.
Đại sắc bán lan hoành thuý trướng,
Đào thanh nhất chẩm lạc hàn tùng.
Tuý du bất giác hoài bồ ái,
Độ tận đồ lê bách bát chung.
Minh Trọng: xem chú thích bài Đồng Bùi nhị Minh Trọng Trà giang dạ bạc. Tích Sơn không rõ ở đâu, có thể tên Nôm là núi Thiếc.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Xích Bích hoành thiên lý,
Trường phong khoái thử du.
Thuỷ thiên song tố nguyệt,
Chủ khách nhất thiên chu.
Phiếm trạo lai không tế,
Xuy tiêu toạ thượng đầu.
Quan hà tiêu chiến huyết,
Thi tửu phá nhàn sầu.
Đông khứ đào thanh tráng,
Nam phi thước ảnh thâu.
Ngô thân chung vũ hoá,
Thế sự vấn giang lưu.
Sơn lạc bôi trung ảnh,
Tuyền minh chẩm thượng thu.
Hà thường cô hạc dạ,
Ngâm lưu khởi sa châu.
Tô Đông Pha năm 1082 chơi thuyền ở núi Xích Cơ nhưng tưởng nhầm đây là Xích Bích bên bờ Trường Giang nơi xưa quân Bắc Nguỵ thua trận thuỷ chiến bằng hoả công của liên quân Đông Ngô – Tây Thục năm 208.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Tiết la thâm xứ viễn văn chung,
Thiên lý tham du hốt mạn phùng.
Vạn Kiếp bắc hồi sơn tự án,
Lục Đầu đông hạ thuỷ như thung.
Nhàn hô tăng hoả phanh tân mính,
Toạ ái giang yên lạc hiểu tùng.
Tiện nghĩ quy hưu phỏng Tiều Ẩn,
Nhất chi cung trúc lạc duyên không.
Phạm Thúc Minh chưa rõ là ai. Nam Tào là một ngọn núi ở Vạn Kiếp, tỉnh Hải Dương, gần đền thờ Trần Hưng Đạo.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Cố nhân hữu tửu mạc trù trướng,
Chước chước nguyện quân ẩm vô lượng.
Quân bất kiến:
Hồng hộc cao phi thanh vân thượng,
Huyền hạc độc túc thanh sợn bạng.
Hoàng điểu hoàng điểu quy thực trường,
Do lai bất cảm lưỡng tương kháng.
Cố nhân nỗ lực sự công danh,
Tản nhân quy khứ ngoạ giang thành.
Tương khan bôi tửu tối phân minh.
Đông Tác Tuần Phủ là Nguyễn Văn Lý, tự Tuần Phủ, Chí Am, hiệu Đông Khê, Chí Đình, Chí Hiên, quê làng Đông Tác, huyện Thọ Xương (nay thuộc ngoại thành Hà Nội).
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Đồng tử mục đường lang,
Hệ chi dĩ tố ty.
Tố ty phục triền miên,
Tất mệnh khô thụ chi.
Đồng tử khởi bất trí,
Sở thất phi nhĩ tri.
Ô hô! ngã hữu dân,
Thận tai tại sát mi!
Dịch nghĩa
Chú bé chăn con bọ ngựa
Buộc nó bằng sợi tơ trắng
Bị tơ trắng chằng chịt vào mình
Bọ ngựa chết ở trên cành cây khô
Chú bé không phải là không khôn
Nhưng hỏng ở chỗ nào, chú không biết tới
Than ôi! Những người có trách nhiệm chăn dân của chúng ta!
Phải cẩn thận, xét đến vẻ lông mày của mọi người
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Đăng bỉ chu nguyên,
Khoáng quan tứ phương.
Cao điểu bất phi,
Bạch vân mang mang.
Nhược hữu nhân hề lâm trung,
Nhĩ hà bão khô thụ nhi bi thương?
Tích tòng Bành Thành vi,
Thập vạn tự hổ khẩu.
Bạch quang khởi nhân mưu,
Xích đế nãi thiên thụ.
Úng Xỉ thả phong hầu,
Nhĩ đẳng diệc hề phụ?
Tráng tai Lưu dữ Toản,
Tề đại phi ngô ngẫu.
Đại tạo vô khí tài,
Lão chuyết tự suy hủ.
Quân khán Đồ dương tử,
Tước lộc cánh hà hữu?
Thuỳ phi vương thổ phục vương thần?
Nhất lạp ngang tàng hỗn thế trần.
Thả phóng hành ca giang ngoại xuân,
An năng đê đầu oải ốc,phủ ngưỡng tuỳ tha nhân.
Lời tự: “Hải sự toái lục: Đông Vũ ngâm nhạc phủ thi. Nhân hữu thiếu tráng tòng chinh phạt, niên lão bị khí, du ư Đông Vũ giả, bất cảm luận công đãn luyến quân nhĩ.” 海事碎錄：東武吟樂府詩。人有少壯從征伐，年老被棄，遊於東武者，不敢論攻但戀君耳。 (Sách “Hải sự toái lục” bài nhạc phủ “Đông Vũ ngâm” kể chuyện một người lúc trẻ theo vua đi đánh dẹp các nơi, về già bị bỏ rơi, mới đi ngao du đất Đông Vũ, không dám kể công, chỉ tỏ ý nhớ vua thôi.)
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Nhân bất mạ dư dư tự mạ,
Tiện yêu mạ nhân dư bất hạ.
Bình sinh toán chỉ kiến nhân đa,
Tam vị chi ngôn thắng đạm giá.
Phương Đình là hiệu của Nguyễn Văn Siêu (1796-1872), còn có hiệu Thọ Xương cư sĩ, tự Tốn Ban, người xã Kim Lũ, huyện Thanh Trì, sau ở phường Dũng Thọ, huyện Thọ Xương. Ông đỗ phó bảng năm Minh Mệnh thứ 19 (1838), từng giữ các chức Hàn lâm viện kiểm thảo, Viên ngoại lang bộ Lễ, Nội các thừa chỉ, Thị giảng học sĩ.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Bình sinh vị khẩu lãng thành chân,
Tiếu dữ Pha ông thoại hậu thân.
Tử cẩu vô nha thuỳ tốc ngã?
Dư duy hữu thiệt khởi thôi nhân.
Chi lan nhật ức đồng tâm lữ,
Phong vũ thiên giao nhất xứ thân.
Ky bạn thử thân câu hệ vật,
Thiếu niên đoan đích lược tri tân.
Phan sinh: xem chú thích bài “Dạ thoại thị Phan Hành Phủ”.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Đắc táng quan đầu sấn đả khai,
Thử sinh kết tập vị tu tài.
Thủ trung dĩ tróc Duy Ma Cật,
Mạc vấn ngô tâm hữu vãng lai.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Tống khách lai giang thượng,
Ly tình vạn lý vân.
Tình quang khai đạm đạm,
Vũ ý nhưỡng nhân uân.
Hữu nguyện vi lâm thiết,
Vô tâm phách nhứ phân.
Bạch chung la nhất sắc,
Bích nhượng thuỷ tam phân.
Vụ kết thiên tằng hộc,
Hà thư bán bức văn.
Hắc phong xuy dĩ định,
Hồng nhật áo tương huân.
Lưỡng ngạn phù lam tiếp,
Trường thiên thấp ái huân.
Lục ba cương tiễn biệt,
Tao thủ trướng ly quần.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Giang biên dao kiến Vệ Linh sơn,
Hồn cách Yên sơn bất dị phan.
Tụ chướng bích du tân vũ tẩy,
Vân y thì nhiễm tịch dương an.
Đương niên kiếm mã tri hà vãng,
Thị xứ khê phong hảo tự nhàn.
Nhật mộ bồi hồi cánh tăng cảm,
Lập Trai nhất phú tại nhân gian.
Núi Vệ Linh tức núi Sóc ở làng Phù Đổng, tương truyền là nơi Thánh Gióng cưỡi ngựa sắt bay về trời sau khi dẹp giặc Ân.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Lâu các trùng trùng giáp thuỷ tân,
Tùng âm lương xứ dị hoa xuân.
Thiết ly vô toả quy xa nhập,
Cá cá ô nhân ngự bạch nhân.
Khả hướng Linh Quân đàm bốc cư,
Ngô nghi dĩ quyết thập niên sơ.
Nhất tiền bất trị văn chương sự,
Tái thiệt chung tầm hối lận dư.
Thoát tục vị năng liêu nhĩ nhĩ,
Vấn tâm tự tín thả như như.
Tàn canh quyện ỷ nam song khán,
Kỷ điểm sơ tinh nhiễu hộ trừ.
Hành Phủ: xem chú thích bài “Dạ thoại thị Phan Hành Phủ”.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Há Liêu Thành ngoại tức sự
Mã Yên phong hạ kiến lâm loan,
Chỉ cố Liêu Thành thuấn tức gian.
Phong lực nhất phàm tam nhật dạ,
Vạn trùng ba lãng vạn trùng san.
Liêu Thành: địa danh ở Singapore ngày nay.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Hàn cực bất năng miên,
Khởi cải tân thi cú.
Chúc tận hoán nô thiêm,
Nô ngoạ thân ngâm cửu.
Xuyết tịch khứ thông thông,
Khước bả nô nhi phú.
Dịch nghĩa
Rét quá không ngủ được,
Trở dậy chữa câu thơ mới làm.
Đèn hết dầu, gọi nhỏ dậy rót thêm,
Nhỏ cứ nằm lỳ rên rỉ.
Vội vàng đi lấy chiếu,
Đem đắp lên mình chú nhỏ.
Nguồn: Thơ chữ Hán Cao Bá Quát, NXB Văn Học, TP HCM, 1976
Hồi phong xuy quyện chẩm,
Sóc khí bội thê nhiên.
Xuyết tịch giao nô phú.
Phân khâm tá khách miên.
Hương sầu duy phạm dạ,
Thân sự dục qua niên.
Mạc tác du du tưởng,
Thư không tiếu vị biền.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Vũ nguyệt bất tịnh thì,
Tống chuyển vi hưng thế.
Âm dương tư kỳ xu,
Vãng lai khí tương đệ.
Nam phương dị hàn thử,
Thuấn tức khởi âm nhế.
Cận sơn lăng vũ đa,
Huống nãi thu đông tế.
Nhĩ lai sầu tích lâm,
Tận nhật hàn vân bế.
Tân nguyệt như cố nhân,
Tái địch du bả mệ.
Khởi vũ lộng suy nhan,
Khai tôn triển lương khế.
Phương tri khổ vũ tâm,
Chuyển tác thanh dạ kế.
Hà tất tội vân sư,
Ngô tương tạ chân tể.
Thuỷ điệu hữu di ca,
Hạo ngâm ký cao nghễ.
Bất học Thiếu Lăng ông,
Trượng lê độc thán thế.
Lãnh lược ngư chân lạc,
Hào gian thú vị trường.
Lai du giai Huệ tử,
Tàng luận kỷ Mông Trang.
Vũ hậu ba thiêm nhị,
Phong tiền thạch toạ lương.
Mộng đồng hồ điệp huyễn,
Tiếu vi oanh cưu cuồng.
Vật ngã quân kham thích,
Giang hồ lưỡng cộng vong.
Thần tuỳ thu thuỷ viễn,
Thú hứng bạch âu đương.
Mặc mặc nhân cô ảnh,
Doanh doanh thuỷ nhất phương.
Nam minh hoàn biến hoá,
Lạc ý cánh dương dương.
Sông Hào ở tỉnh An Huy, Trung Quốc. Sách “Thiên thu thuỷ”, sách “Trang tử” có chép câu chuyện tranh luận giữa Trang tử và Huệ tử trên cầu sông Hào về niềm vui của cá.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Thả xướng hoàng kê thôi hiểu ca,
Thỉnh quân tiễn thủ thanh trà chước.
Tối quang sơ ái xuân minh minh,
Dư tỉnh tiệm giải khách dục tác.
Đào xã phong lưu các tự hào,
Tu dẫn kim bôi khuynh cẩm thác.
Trường Canh khứ hậu thuỳ phục luân?
Hắc dạ trầm trầm hàn tác tác.
Độc đắc tầm quân nhập tuý hương,
Ngâm mai thi hứng mãn đông các.
Xuân lai hoa thụ thái tự kiêu,
Thanh nguyệt đình đình chiếu ly lạc.
Thi cảnh thi tình chính vị lan,
Cốt lão khí thanh thần ảm mạc.
Chỉ khủng cao ngâm hạo mạc thu,
Phong khởi đảo xuy hoa lực bạc.
Thả đãi trùng lai hứng hựu sinh,
Dữ quân thưởng tận viên trung lạc.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Vụ lý song cao tấn thủ khiên,
Phúc hiêu, thần chiến, đoản xoa xuyên.
Bách tầm phá thảo trường đê mạch,
Ngũ xích tân ương thượng bạn điền.
Bài này trong chùm 12 bài thơ “Thôn cư thập nhị vịnh”.
Nguồn: Thơ chữ Hán Cao Bá Quát, NXB Văn Học, TP Hồ Chí Minh, 1976
Vạn chướng như bôn nhiễu lục điền,
Trường giang như kiếm lập thanh thiên.
Sổ hàng ngư đĩnh liên thanh trạo,
Lưỡng cá sa cầm khuất túc miên.
Trần lộ du du song quyện nhãn,
Viễn tình hạo hạo nhất quy tiên.
Kiều đầu xa mã phi ngô sự,
Phả ái nam phong giác chẩm biền (tiện).
Dịch nghĩa
Muôn dãy núi như chạy vòng quanh khu ruộng xanh mướt
Dòng sông dài như lưỡi gươm dựng giữa trời xanh
Mấy dãy thuyền chài không ngớt tiếng hò khoan đưa mái chèo
Hai con chim trên bãi đứng co chân ngủ
Đường trần dằng dặc, đôi con mắt đã mỏi
Tình xa man mác, một roi ngựa trở về
Xe ngựa qua cầu, không phải là việc ta nghĩ đến
Chỉ thích trước luồng gió nam, thảnh thơi nằm gối lên chiếc gối sừng
Thiếu niên tự giải nại xuân sầu,
Việt thạch tiên vi nhiễu chỉ nhu.
Dĩ ước điền viên lưu ngã nhật,
Khước yêu lân khúc thiệu ngô du.
Giang thôn vũ tiểu hoa di lý,
Lãng Bạc yên sơ liễu hệ chu.
Tham hứng bất tri danh liễu vị,
Cơ như thân tại tửu gia lâu.
Lục Phóng Ông tức Lục Du (1125-1210), tự Vụ Quan, hiệu Phóng Ông. Thơ ông có nhiều nét mới, trau chuốt, sâu sắc, tự hình thành một trường phái.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Lao lạc quan hà khách tứ mang,
Hoàng mai vũ hậu lục hà hương.
Cố viên thu sắc kim hà tự?
Thử địa hàn hoa chính ngạo sương.
Nguồn: Thơ chữ Hán Cao Bá Quát, NXB Văn học, 1976
Tráng tuế tranh hoa phát,
Chu nhan hiệp tửu hồng.
Bất tri xuân thị lãn,
Bả trản lỗi phương tùng.
Thận Tư: xem chú thích bài “Đề Trần Thận Tư học quán thứ Phương Đình vận”.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Khinh phong điều ngọ khí,
Tế tế vũ thấp hồi đường.
Trúc tả quyên quyên tịnh,
Hoa thư nhiễm nhiễm hương.
Xuân ưng dung vạn phẩm,
Thiên chính tiết tam dương.
Bá tử tri giai hứng,
Nhàn lai thả mệnh trường.
Thận Tư: xem chú thích bài “Đề Trần Thận Tư học quán thứ Phương Đình vận”.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Tích du vô kế phục đăng lâu,
Khước ỷ lan can vọng bích lưu.
Quân diệc đa tình đáo yên thuỷ,
Ngã do di hận mãn đinh châu.
Nhật tà thiên địa song bồng mấn,
Xuân tĩnh giang hồ nhất bạch âu.
Dao tưởng đương niên hành lạc xứ,
Tàn mai không tự cố cung đầu.
Nhất tôn trọc tửu hàn đăng dạ,
Sổ trước tàn kỳ tế vũ thiên.
Khách lý phong quang hành mộ hĩ,
Toạ trung tân chủ cố y nhiên.
Tiền đồ lịch lịch câu nhàn mộng,
Phù thế du du kỷ thiếu niên.
Hồ hải cựu du đa mạnh lãng,
Hương giang tân cú lại quân truyền.
Thúc Minh chưa rõ là ai. Doãn Trai là hiệu của Nguyễn Văn Hiển (1827-1865), người xã Mỹ Chính, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị, đỗ cử nhân năm Triệu Trị thứ 6, hoàng giáp năm thứ 7 (1847), từng giữ các chức Hàn lâm viện biên tu, Hàn lâm viện thị giảng, Án sát tỉnh Quảng Ngãi, Tuyên phủ sứ Phú Yên.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Bình sinh vị khẩu lãng thành chân,
Tiếu dữ Pha ông thoại hậu thân.
Tử cẩu vô nha thuỳ tốc ngã?
Dư duy hữu thiệt khởi thôi nhân.
Chi lan nhật ức đồng tâm lữ,
Phong vũ thiên giao nhất xứ thân.
Ky bạn thử thân câu hệ vật,
Thiếu niên đoan đích lược tri tân.
Phan sinh: xem chú thích bài “Dạ thoại thị Phan Hành Phủ”.
Nguồn: Cao Bá Quát toàn tập – tập 1, Trung tâm Nghiên cứu quốc học, NXB Văn học, 2004
Quần sơn nam vọng độc chi di,
Dao tưởng tiên sinh vị lão thì.
Tự cổ anh hùng vô đại dị,
Như kim xỉ đức kiến ưng hy.
Thường gia thế vị chung tu tửu,
Cấm đoạn sương hoa bất thượng tỳ.
Văn đạo Hồng phong dục hồi thủ,
Khởi ưng lục thập cửu niên phi.
Dịch nghĩa
Một mình chống cằm ngồi ngắm những ngọn núi phía nam
Tưởng nhớ lại thời tiên sinh còn chưa già
Xưa nay anh hùng đại để đều như thế cả
Chỉ tuổi tác và đức độ của tiên sinh thì ít ai bằng
Rốt cuộc, nếm mùi đời thì cần phải pha rượu vào
Còn như hoa tuyết thì nhất định cấm để cho đậu vào râu mép
Nghe bảo tiên sinh muốn ngoảnh đầu về phía núi Hồng Lĩnh
Lẽ nào suốt sáu mươi chín năm về trước tiên sinh sai cả ư?
Trên đây, phongnguyet.info đã chia sẻ cho bạn phần 4 tập thơ về Cao Bá Quát. Hy vọng các bạn sẽ hài lòng. Mời các bạn đón xem BST kho tàng thơ đặc sắc của Cao Bá Quát phần 5 nhé! Thân ái!